نماز تجلی‌گاه عروج مومن

پس، از اول زوالِ استواى ظهور، که رو به احتجاب شمس احدیّت در افق تعینات و امتداد اظلال است: أَ لَمْ تَرَ إلى‏ رَبِّکَ کَیْفَ مَدَّ الظِّلّ‏ تا آنجا که در تحت آفاق اجسام غروب کند، وقت نماز مقربین و اهل سابقه حُسنى است: اذا زالَتِ الشَّمْسُ دَخَلَ الْوَقْتان‏ و آن، وقت ظهر و عصر است که افضل صلواتند، و صلاة وُسطى از آن دو خارج نیست؛ گرچه اقرب در نظر فقاهت آن است که آن، نماز ظهر است؛ و در مسلک عرفان، هر دو صلاة است به طریق ظاهریت و مظهریت و اولیت و آخریت: انَّما هِىَ ارْبَعٌ مَکانَ ارْبَع‏؛ و در اخبار از هر دو به صلاة وسطى تعبیر شده.

و وقت صلاة عصر، هنگام خطیئه آدم علیه السلام به ورود در حجاب تعین و میل به شجره طبیعت است.

و اما صلاة عشاءین، در اوقات ظلمت دیجور طبیعت و احتجاب تامّ شمس حقیقت است، براى خروج از این ظلمت به توبه صحیحه از خطاى غریزى ابو البشر علیه السلام به صلاة مغرب؛ و خروج از ظلمات قبر و صراط و قیامت، که بقایاى ظلمت طبیعت است، به طریق مشایعت؛ چنانچه در حدیث اهل بیت عصمت و طهارت است که مغرب وقتى است که آدم توبه کرد، پس سه رکعت نماز خواند، یکى براى خطیئه خود، و یکى براى خطیئه حواء - علیها السلام- و یکى براى توبه خود؛ و نماز عشا براى آن است که قبر و قیامت را ظلمتى است که به آن نماز رفع شود، و صراط براى آنها نورانى گردد.

و اما صلاة فجر از اولِ بروزِ آثارِ یوم الجمع است تا طلوع آفتاب حقیقت از افق یوم القیامة؛ و وقتى طلوع حاصل شد، تکلیف منقطع شود و بساط لیل برچیده شود و سرّ مالِکِ یَوْمِ الدّین واضح گردد.

و به بیان دیگر، به لسان اهل معرفت، از اوّلِ زوالِ نورِ حقیقت از مرتبه استواییه، و غروب آن در تحت استار خلقیه، که مبدأ لیلة القدر است، تا منتهاى احتجاب آن به حجب تعینات، که نصف شب و آخر قوس نزولى و منتهاى لیلة القدر است، وقت چهار نماز است که مختلط از جنبه حقى و خَلقى است که فرض اللَّه و فرض النّبی است: اقِمِ الصَّلوةَ لِدُلُوکِ الشَّمْسِ الى‏ غَسَقِ اللَّیْل.
و از ابتداى انحدار نجوم، که وقت رجوع شمس از حجب تعینات به سوى افق اعلاست، که مبدأ یوم القیمة است، تا طلوع آفتاب از افق یوم القیامة، وقت نوافل لیلیّه است تا حکم لیل غالب است؛ و وقت فریضه صبح، که فرض اللَّه صِرف است، مى‏باشد آن گاه که حکم نهار غالب شد: انَّ قُرْآنَ الْفَجْرِ کانَ مَشْهُودا؛ و پس از طلوع شمس اتاکَ الْیَقینُ وَ انْقَطَعَ السُّلُوک‏(154). پس، تمام دایره وجودْ یک شب قدر محمدى است، اگر قدر بدانى؛ و یک یوم القیامه احمدى است، اگر قیام به خدمت کنى.