نماز تجلی‌گاه عروج مومن

:

 (( مؤمن باید ساعات خود را بر چهار بخش تقسیم کند: ساعتی برای کار، ساعتی برای عبادت، ساعتی برای لذت و ساعتی برای دوستان و رسیدگی به امور اجتماعی که در غیر این صورت انسان به صورت عنصری حریص درآمده و مورد تمام انتقادهیی که درباره حرص است قرار می گیرد.))

 حال قصد داریم با استفاده از روایات و احادیث بررسی کنیم و ببینیم که بهترین راه و روش برای انجام هر کدام از این بخش ها و ساعت ها چگونه می باشد.

 کار و فعالیت

 اسلام توجه خاصی به کیفیت کار دارد، نه به مقدار و کمیت آن ( ایکم احسن عملا). (1) به هر حال اسلام به کار اهمیت داده تا آن جا که در حدیث می خوانیم! (( خداوند بنده پرخواب و انسان بیکار را دشمن دارد.))

 امام رضا (علیه السلام) درباره پاداش تلاشگران می فرمایند: (( به راستی کسی که در پی افزایش رزق و روزی است تا با آن خانواده خود را اداره کند، پاداشش از مجاهد در راه خدا بیشتر است.)) البته باید توجه داشت که حتی کار کردن و تحصیل کردن نیز باید در راه رضا و خشنودی پروردگار باشد و هیچ گاه نباید هیچ چیزی ما را از یاد خدا غافل سازد بلکه پیوسته باید به یاد خدا بود آن چنان که  از حضرت علی بن موسی الرضا (علیه السلام) روایت گردیده که : (( از ایشان ( امام رضا علیه السلام) سؤال شد: سفله کیست؟ آن حضرت فرمودند: آن که چیزی دارد که از (یاد) خدا بازش دارد.)) پس می بینید که نباید شغل و کار به گونه ای باشد که فرد را از یاد معبود خویش بازدارد. نکته ی دیگری که مهم است این موضوع می باشد که فرد به آن چه که پروردگار منان از رحمت خویش بنده اش را بهره مند ساخته است سپاسگذار و شکرگذار و راضی به رضای پروردگار خویش باشد و همیشه بر خدا توکل کند آن گونه که امام رضا (علیه السلام) می فرمایند: (( بر خداوند خوشبین باش، زیرا هر که به خدا خوشبین باشد، خدا با گمان خوش او همراه است، و هر که به رزق و روزی اندک خوشنود باشد، خداوند به کردار اندک او خوشنود باشد، و هر که به اندک روزی حلال خوشنود باشد، بارش سبک و خانوداه اش در نعمت باشد و خداوند او را به درد دنیا و دوایش بینا سازد و او را از دنیا به سلامت به دارالسلام بهشت رساند.)) وظیفه ی مؤمن آن است که تلاش خود را در هر زمینه ای به نحو احسن انجام داده و نتیجه کار را به خدا واگذار نماید تا آن چه که صلاح اوست برایش پدیدار گردد آن گونه که امام رضا (علیه السلا) می فرمایند: (( ایمان چهر رکن دارد: 1-توکل بر خدا 2- رضا به قضای خدا 3-تسلیم به امر خدا 4-واگذاشتن کار به خدا)).

 عبادت و تفکر در آفرینش

 همان گونه که دیدید هر فرد باید در هر روز ساعتی را نیز برای عبادت و مناجات و تفکر در جهان آفرینش و مخلوقات پروردگار یکتا قرار دهد. در این باره باید توجه داشت که کیفیت عبادت مهم تر از کمیت آن است به طوری که عبادتی که در آن فرد به دور از یاد و ذکر خدا و صرف عملی که به آن عادت کرده است و این عبادت وی را از از انجام گناهان دور نکند و ایمان وی را افزایش ندهد  قطعا  نتیجه و سودی در زندگی وی نخواهد داشت بلکه در عبادت، روح آن مهم است. بعنی عبادت باید به گونه ای باشد که در فرد یاد و ذکر خداوند عزو جل را زنده کرده و نتیجه و ثمره ی این عبادت این باشد که فرد به خاطر عشق و علاقه اش به معبود از هوس ها و گناهان دوری جوید (( الصلاة تنهی عن الفحشا و المنکر))(همانا نماز است که از هر کار زشت و منکر بازمی دارد) (2) و فرد سعی در کسب رضایت پروردگار بردارد به گونه ای که امام رضا (علیه السلام) در باب عبادت می فرمایند: ((

عبادت بسیار اندیشیدن درباره خداوند است. اما بسیاری نماز و روزه ای که از حدود حرکات مقرر و صورت معین آن تجاوز نمی کند و خالی از محتوای ایمانی استوار است، و انسان در شبانه روز به انجام دادن آن عادت کرده است عبادت نیست. از این رو چه بسیار است نمازگزار و روزه گیر که گناهان بزرگ مرتکب می شور، و خود را در زندگی به انواع گناهان مهلک دچار می سازد، و تسلیم هواها و هوس های خود می شود، بی آن که بتواند زمام نفس خویش را در دست داشته باشد و بخواهد قوای ایمانی خود را به کار گیرد تا او را از این گناهان باز دارد و در برابر خواهش های نفس به او پایداری بخشد، و از افتادن او در پرتگاه گمراهی و اعمال قالبی که فاقد هرگونه محتوای حکیمانه و اصالت های روحی است، چیز دیگری به شمار نیست.

 اما بسیاری تفکر درباره خدا خود عبادت است بلکه اصل و مقصد هر عبادتی است، زیرا هنگامی که انسان در چگونگی نظام آفرینش و آفریننده آن به تأمل و تفکر می پردازد، و به اسرار و دقایق فراوان هستی و آن چه وجود او را در میان گرفته می اندیشد ناگزیر در برابر نیرویی که این نظام را پدید آورده و قوانین آن را با این همه دقت و صحت بنیان نهاده خود را حقیر و ناچیز می بیند، و نیز زمانی که انسان به نیروی خرد و اندیشه اش در می یابد، که قدرت خداوند بزرگ بر همه عوالم هستی احاطه دارد، و هیچ موجودی نیست مگر این که در زیر سلطه و قدرت اوست بی آن که بتواند راهی برای چیرگی بر این سلطه، و رهایی از این قدرت مطلقه برای خود پیدا کند، ناگزیر وجود او ایمانی ژرف به آفریننده و پدید آورنده هستی فرا می گیرد، و در برابر این همه آثار عظمت با تمام وجود و از ته دل خضوع و فروتنی می کند.

 هم چنین هنگامی که انسان می نگرد که خداوند چه نعمت های گوناگونی به او داده، و چه سرمایه های بی حسابی برای ادامه حیات و رفع نیازهایش به او بخشیده، و قدرت مطلقه خداوند را به نظر می آورد که او می تواند در هر لحظه که بخواهد این نعمت ها را از او بگیرد و هیچ نیرویی نمی تواند جلوگیر او باشد، به ناچار سپاس و امتنان خود را ویژه او می گرداند، و از ناسپاسی و آن چه او را به خشم می آورد، دوری می گزیند.

 و نیز زمانی که انسان حکمت و مصلحت را که در آفرینش اوست درک می کند، و متوجه می شود که غایت و نهایتی در انتظار اوست تا او را به جهان دیگری منتقل سازد، که در آن به کسانی که در دنیا نیکی کرده اند پاداش نیکو و به بدکاران کیفر مناسب داده می شود، ناگزیر مواظب اعمال خود می شود تا آن چه مایه رستگاری است انجام دهد و از آن چه مایه خشم پروردگار است دوری جوید.

 این که انسان این مطلب را درک کند و دریابد که همه چیز از اوست خود، عبادت است، زیرا این ادراک و هشیاری راهی است که انسان را به درجات معرفت که پایه و اساس ایمان است می رساند و در عین حال به اعمال عبادی او همان روحانیت و معنویت گسترده ای را که در تشریع آن ها منظور است، می بخشد.

))

 تفریح و استراحت

 مرحله و ساعت دبگری که هر فرد بایستی در برنامه روزانه خود داشته باشد ساعتی است که فرد باید در آن از نعمت و لذات حلال خداوند به طور متعادل بهره مند گردد و به سیر و سفر و گردش در طبیعت و آشنایی با جلوه های زیبای خلقت پرودگار متعال خویش بپردازد تا هم از کسالت و روزمرگی خارج شده و هم  تجدید قوایی یابد برای انجام دیگر کارها. فقط چیزی که در این جا باید به آن توجه داشت این است که نباید فرد در این ساعت و مرحله نیز از یاد خدا غافل شود و در آن به جای بهره مندی متعادل از لذات حلال و مشروع به گناهان و لذات نامشروع و افراط بپردازد و غرق در لذات و گناهان شود به طوری که دیگر تمام هدف خود را رسیدن به این لذات محدود قرار دهد و از رسیدن به کمالات اخلاقی و قرب الهی بازماند که در این صورت چیزی جز اندوه و پشیمانی برای وی نمی ماند.

 بهترین فعالیت ها در این ساعت و مرحله از برنامه روزانه می تواند ورزش کردن باشد که حتی در اسلام نیز به آن توصیه شده است و پیامبر گرامی اسلام (صلی الله علیه و آله و سلم) نیز توصیه می نماید که همگان تیراندازی، سوارکاری و شنا را بیاموزند. مخصوصا ائمه معصومین (علیهم السلام) نیز ورزش شنا را جز بهترین سرگرمی ها دانسته اند.

 همان طور که گفتیم یکی از بهترین گزینه ها برای این مرحله از برنامه روزانه گردش و تماشای طبیعت و مشاهده ی جلوه های ارزشمند خلقت خداوند در جهان هستی و در نتیجه شکرگزاری او می باشد. و هم چنین به نظر من بهترین گزینه برای این مرحله مطالعه ی کتاب های مفید می باشد که حتی امام علی (علیه السلام) نیز درباره ی آن تأکید داشته  و می فرمایند: ((هر که با کتاب آرامش یابد هیچ آرامش را از دست نداده است.))

 ملاقات و دیدار با دوستان و مؤمنان و رسیدگی به امور اجتماعی

 طبق آن چه که عرض شد یکی از مهم ترین بخش های این برنامه ساعتی است که آن را باید برای دوستان و هم چنین رسیدگی به امور اجتماعی در نظر گرفت.

 اسلام دینی است که افراد را به بودن با جمع سفارش نموده و همان گونه که می بینیم حتی عبادات جمعی نیز به مراتب ارزش بالاتری نسبت به عبادات فردی دارند مانند نماز جماعت که امام رضا (علیه السلام) می فرمایند: (( یک رکعت نماز جماعت ثواب هزار رکعت نماز فرادی را دارد.)) پس می بینید که با جمع بودن و در میان آن ها بودن چه قدر با ارزش می باشد.

 چیزی که در این جا قابل ذکر است این می باشد که فرد باید برای حضور در جامعه ظاهری آراسته و مرتب و پاکیزه داشته باشد. این چیزی است که اسلام نیز به آن سفارش فراوانی کرده است به طوری که داریم ((النظافة من الایمان)) (نظافت از ایمان است) و پاکیزگی  را بخشی از ایمان دانسته اند. امام رضا (علیه آلاف تحیة و الثناء) نیز می فرمایند: (( از اخلاق پیامبران، نظافت و پاکیزگی است.)) پس می بینید که چه قدر تأکید شده که مؤمن در همه حال بایستی پاکیزه و آراسته باشد و باید توجه داشت که این آراستگی به این معنا نیست که باید حتما خرج زیاد و فراوانی برای آن شود، بلکه می توان با کم ترین هزینه نیز همیشه مرتب و پاکیزه و معطر بود.

 دین مبین اسلام تأکید و سفارش فراوانی بر آن دارد که مؤمنان به دیدن و ملاقات یکدیگر بروند آن چنان که امام رضا (علیه السلام) می فرمایند: (( به دیدن یکدیگر روید تا یکدیگر را دوست داشته باشید و دست یکدیگر را بفشارید و به هم خشم نگیرید.))

 دیدار و ملاقات با مؤمنان و برادران دینی فواید زیادی دارد که یکی از بزرگ ترین آن ها این است که اگر شما یا دوستانتان در مسئله ای به مشکل برخوردید و قدرت حل آن را نداشتید می توانید با یاری هم به حل آن بشتابید و در امور مختلف با هم مشورت کنید و از نظر یکدیگر مطلع گردید و به این صورت در همه ی امور یار و یاور و پشتیبان هم باشید. امام رضا (ع) در این باره این گونه می فرمایند: (( بعد از انجام واجبات، کاری بهتر از ایجاد خوشحالی برای مؤمن، نزد خداوند بزرگ نیست.)) و هم چنین می فرمایند:(( هر کس اندوه و مشکلی را از مؤمنی بر طرف نماید، خداوند در روز قیامت اندوه را از قلبش برطرف سازد.))

 صله ارحام نیز یکی از موضوعات مورد تأکید قرآن کریم و ائمه اطهار (علیهم السلام) می باشد و قرآن کریم در چندین جا به آن سفارش فراوان داشته است مانند این آیه شریفه: (( یا ایها الناس اتقوا ربکم الذی خلقکم من نفس واحدةٍ و خلق منها زوجها و بثَّ منهما رجالاً کثیراً نساءً و اتقوا الله الذی تساءَلون به و الارحام اِنَّ الله کان علیکم رقیبا)) ( ای مردم، بترسید از پروردگار خود، آن خدایی که همه شما را از یک تن بیافرید و هم از آن جفت او را خلق کرد و از آن دو تن خلقی بسیار در اطراف عالم از مرد و زن پراکند، و بترسید از آن خدایی که به نام او از یکدیگر مسئلت و درخواست می کنید و درباره ارحام کوتاهی نکنید، که خدا مراقب اعمال شماست.))(3) و از امام رضا (علیه السام) نیز روایت گردیده است که: (( پیوند خویشاوندی را برقرار کنید گرچه با جرعه آبی باشد، و بهترین پیوند خویشاوندی، خودداری از آزار خویشاوندان است.))

 هم چنین نباید در این ارتباط و دوستی به وضع مالی و خصوصیات جسمانی فرد توجه کرد و بر وی تکبر نمود آن گونه که امام رضا (علیه السلام) می فرمایند: (( کسی که فقیر مسلمانی را ملاقات نماید و بر خلاف سلام کردنش بر اغنیا بر او سلام کند، در روز قیامت در حالی خدا را ملاقات نماید که بر او خشمگین باشد.)) پس نباید وضع مالی یا درجه و مرتبه دنیوی فرد در دوستی مطرح باشد بلکه باید به میزان معرفت و دانایی و فضایل اخلاقی و رفتاری افراد در دوستی توجه کرد و باید از دوستی با نادان خودداری کرد زیرا امام رضا (علیه السلام) می فرمایند: (( آن کسی که نادان را دوستدار شود در رنج افتد.))

 مطلب دیگری که در روابط دوستی و اجتماعی حائز اهمیت می باشد نوع برخورد و رفتار با دیگران می باشد که بهترین الگوها برای رسیدن به ادب و فضایل اخلاقی سیره و سخنان ائمه اطهار (علیهم السلام) می باشد آن چنان که از ابراهیم بن عباس صولی درباره امام رضا (علیه السلام) نقل شده است که:

(( من ابوالحسن الرضا علیه السلام را هزگز ندیدم در سخن گفتن، با کسی درشتی کند.

من ابوالحسن الرضا علیه السلام را هزگز ندیدم سخن کسی را پیش از فراغ از آن، قطع کند.

و هرگز درخواست کسی را، که قادر به انجام دادن آن بود، رد نفرمود.

و هرگز پاهی خود را در جلو همنشین، دراز نمی کرد.

و هرگز در برابر همنشین تکیه نمی داد.

و هرگز او را ندیدم، که غلامان و بردگان خود را بد گوید.

و هرگز او را ندیدم، که آب دهان اندازد.

و هنگامی که مجلس او از مردم خالی، و سفره ی غذا انداخته می شد، همه غلامان و بردگانش، حتی دربان و میرآخور را، به دور سفره می نشانید.

تا آن جا که می گوید: هر که بگوید در فضیلت، کسی را مانند او دیده، از او باور نکنید.)) (4)

 در نوع گفتگوها نیز باید توجه داشت که با صداقت تمام و به دور از هرگونه دروغ گویی و کذب با دوستان و دیگران سخن گفت زیرا دروغ گو مورد توجه شیطان و کسی است که شیطان بر وی وارد می شود چنان چه در آیه شریفه آمده است: ((هل انبئکم علی من تنزل الشیاطین - تنزّل علی کلّ افاکٍ اثیم)) ( آیا می خواهید من شما را آگاه سازم که شیاطین بر چه کسانی نازل می شوند؟ - شیاطین بر هر شخص بسیار دروغگوی بدکار نازل می شوند.)) (5) پس باید از دروغ گویی چه در شوخی و چه در حرف های جدی دوری کرد که دروغگویان دوستان شیطان اند.

 هم چنین به اعتقاد امام ائمه معصومین (علیهم السلام) شوخی زیاد باعث از بین رفتن شخصیت فرد ودلیر شدن دیگران بر وی می گردد به طوری که امام رضا (علیه السلام) در این باره می فرمایند: ((کسی که با مردم شوخی و مزاح کند کوچکش می شمارند و برای شوخی کردنش مذمت می شود.)) پس باید توجه داشت که باید حد تعادل را در شوخی نگه داشت زیرا شوخی کردن در حد تعادل و به دور از هر گونه فحش و ناسزا عمل نیکویی می باشد چنان که امام باقر (علیه السلام) می فرمایند: (( خدای عزو جل آن کس را که در میان جمعی شوخی و خوشمزگی کند دوست دارد، در صورتی که فحشی در میان نباشد.)) و در جای دیگر می فرمایند: (( خداوند، دشنام گوی بی آبرو را دشمن دارد.)) پس باید توجه داشت که نباید هرگز در سخنان و مخصوصا شوخی های خود از حرف ها و کلمات ناپسند و دشنام استفاده نماییم.

 هم چنین باید از غیبت کردن نیز که در قرآن کریم این گونه از آن تعبیر کرده که انگار فرد گوشت برادر مرده ی خود را می خورد دوری کرد زیرا خداوند این عمل به این میزان زشت و پلید خوانده است و حتی اگر دیدید فردی یا جمعی مشغول غیبت هستند از آن ها دوری نمایید تا وارد بحث جدیدی شوند، چون گوش دادن به آن نیز مانند خود عمل به این میزان ناپسند است.

 هم چنین ائمه اطهار (علیهم السلام) همیشه مؤمنان را سفارش به سکوت کرده اند زیرا به تعبیر امیرمؤمنان حضرت علی (علیه السلام): (( تا سخن نگفته ای زبان در گرو توست و چون سخن گفتی تو در گرو زبان هستی)) پس باید همیشه سنجیده سخن گفت و از گفتن سخنان بیهوده دوری کرد که درباره سکوت  امام رضا (علیه السلام) نیز می فرمایند: (( بر مردم روزگاری فرا می رسد که سلامت کامل اگر ده جزء باشد نه جزء آن در گوشه نشینی و یک جزء دیگر در خاموشی است.))(6).

 امیدوارم با بهره گیری از این تعالیم والای قرآن کریم و مفسران به حق قرآن کریم، ائمه اطهار (علیهم السلام) و برنامه ریزی مطابق با سفارش های آنان در مراحل مختلف زندگی موفق بوده و به سعادت دنیا و آخرت نائل گردید.إن شاء الله

                                                                                                                        التماس دعا

                                                                                                                    امید تیزکار

منابع:

1-سوره هود، آیه 70

2- سوره عنکبوت، آیه 45

3- سوره نساء، آیه 1

4-عیون اخبارالرضا، ج 2،ص 184

5- سوره شعراء آیه 221 و 222

6-تحف العقول،ص 424

احادیث از کتاب های بحارالانوار و عیون اخبارالرضا انتخاب گردیده است.

منبع