در میان مکتبها و ادیان الهی همواره دو مشرب مورد توجه بنیانگذاران آنها بوده است: دنیا و آخرت.
برخی همچون مکتبهای مبتنی بر مادهگرایی که اصالت را در فلسفه خود به ماده دادهاند، بدون توجه به مسائل ماورای آن، محور حرکت و تلاش را در زندگی به مادیت و مسائل دنیوی دادهاند و هر چیزی جز آن را فرع و مقدمه یا ابزار رسیدن به آن دانستهاند. این گروه حتی اخلاق و دین و فرهنگ را به مثابه ابزاری در جهت تامین منافع مادی میشناسند. با این رویکرد به مسائل زندگی، آنچه در تضاد و مخالف اهداف مادی باشد، محکوم به زوال و یا تغییر و اصلاح است تا بر آن اهداف انطباق یابد.
گروهی دیگر صرفا از دید معنویت و ماورای ماده به مسائل انسان و زندگی او نگریستهاند و مسائل مادی را صرفا اموری مقدماتی و به مثابه نردبانی به سوی معنویت و تکامل روحی دانستهاند. از این زاویه دید هر آنچه غیرمعنوی است زمانی ارزش پیدا میکند که وسیله نیل به اهداف معنوی و ماورایی باشد و به خودی خود از ارزش برخوردار نمیباشد.
ادیانی همچون بودیسم، هندوئیسم، مسیحیت، مانویت و مکاتب عرفانی معناگرا در این جهت قرار دارند.
در این میانه، اسلام ناظر به هردو جهت است و با شعار:«وابتغ بین ذلک سبیلا» به ارائه راه میانه و اعتدال مبادرت ورزیده است.
مرحوم میرزاحسن محدث نوری(ره) حدیثی را در وسایل الشیعه از امام رضا(ع) نقل میکند:
«... عَن أحَمدبنِ مُحمّدِ بنِ أبی نُصرٍ عَن أبِی الحَسَنِِ الرِّضا(ع) أنَّهُ سَمِعَهُ یَقُولُ کانَ أبُوجَعفَرٍ وَ اَبُوعَبدِاللهِ(ع) لایَشْتَرِیانِ عُقْدَةٌ حَتّی یُدْخِلا طَعَامَ السَّنَةِ وَ قَالا إنَّ الاِنْسانَ إذَا أدْخَلَ طَعامَ سَنَةٍ خَفَّ ظَهْرُهُ وَ اسْتَراحَ»(5).
راوی میگوید امام رضا(ع) فرمود: امام باقر و امام صادق(ع) اقدام به خرید هیچ کالایی نمیکردند مگر بعد از اینکه درآمدشان هزینه سالشان را تأمین نماید؛ و میگفتند انسان حقیقتاً وقتی خرجی سال خود را درآمد داشته باشد سبکبال و خیالش راحت است.
چنانکه میبینیم این حدیث گویای آن است که از نظر اسلام باید شخص مسلمان از حیث مالی تأمین باشد و شاخص آن نیز هزینه زندگی برای یک سال درنظر گرفته شده است.
البته لازم به توضیح است که شاخص رفاه و آسایش روحی نسبت به تامین نیازمندیهای مادی نظر به تفاوت مداخل و نوع کسب و کارها متفاوت است. لیکن امام(ع) نظر به وضعیت غالب آن روزگار و جامعه که عموماً بر محور کشاورزی و دامداری جریان داشته است، شاخص تامین را ظرفیت یک سال دانستهاند، لیکن روشن است که مفاد این حدیث به مقبولیت عرفی در امنیت خاطر اشاره دارد که در هر شرایطی مصداق موجود و حاکم خود را میطلبد. منبع