وقتی فرهنگ پویا و جامع و همه سونگر اسلامی وظایف و مسئولیت های مسلمین را در امور عبادی محدود نمی کند و عمل به تعالیم اجتماعی و سیاسی اسلام را در کنار سایر جنبه ها و جلوه های قوانین این دین زندگی ساز ضروری می داند طبیعی است که این « اصل » به صورت مسئولیت های بزرگ و حیاتی پیش از همه و بیش از دیگران بردوش عالمان و فقیهان اسلامی سنگینی می کند و هم آنان هستند که باید در پذیرش وظایف و تعهدات اجتماعی و سیاسی و حضور در عرصه های گوناگون حیات جمعی برای برنامه ریزی و تدبیر و راهبرد جامعه احساس مسئولیت کنند.
این واقعیت از دو زاویه قابل تامل می باشد. زاویه اول آموزه ها و دستورالعمل های اسلامی است که با صراحت تمام عالمان دینی را به حضور در صحنه های اجتماعی و سیاسی فرمان می دهند و به هیچ وجه نمی پذیرند که علمای اسلام وظیفه مندی و فعالیت خود را در امور عبادی و در بیان احکام و انجام نماز و طاعات محدود نمایند و مسلمین را در شرایط سخت حاکم بر سرزمین های اسلامی رها کنند و درحالی که چنگال های خونین قدرت های سیطره جوی جهانی همچنان گلوی مظلومان جهان اسلام را می فشرد و حلقه های اسارت ملل مسلمان تنگ تر می شود اینان مهر سکوت بر لب زنند و در گوشه عزلت بخزند و نه مبارزه ای با استبداد داخلی سرچشمه یافته از حاکمان وابسته و نه تحرکی علیه استعمار خارجی در ابعاد مختلف داشته باشند.
زاویه دوم پذیرش این واقعیت انکارناپذیر است که ظلم ستیزی و مسئولیت های اجتماعی و سیاسی مسلمین با هدایت و رهبری فقیهان و عالمان دینی تحقق می یابد و هم آنان هستند که مرزبانان دین و شارحان تعالیم اسلام و تبیین کنندگان قوانین اجتماعی و سیاسی قرآن و راهگشای جهاد و مبارزه و پذیرای وظایف و تعهداتی می باشند که نظام سیاسی و حکومتی اسلام را از جنبه فکری و نظری به جنبه عینی و عملی می رساند.
مجموعه آنچه در متن فرهنگ و معارف اسلامی درباره عالمان دینی ثبت گردیده است به اصل مزبور نظر می گسترد و از آن جمله است این سخن پیامبر اکرم (ص ) که چون بدعت ها ـ در ابعاد اعتقادی و فکری و اجتماعی و سیاسی ـ در امت من پدید آید بر عالم دینی است که علم خود را ـ در مبارزه با آنها و بینش آفرینی برای مردم ـ آشکار نماید . (۱ )
همچنین این کلام رسول خدا(ص ) که علما و فقها امانت داران پیامبرند(۲ ) به مجموعه کامل وظایف و مسئولیت های فکری و اجتماعی و سیاسی در سطح کلان تصریح دارد که بردوش عالمان بصیر و آگاه به زمان سنگینی می کند.
و نیز این سخن حضرت امام حسین (ع ) که مقابله با پادشاهان ستمگری که حرام خدا را حلال کرده و دین حق را فروافکنده و سنت پیامبر(ص ) را نقض نموده و بر مردم به ستم حکمرانی می کنند از وظایف علمای دینی می باشد(۳ ) به وضوح به اصل مسئولیت پذیری اجتماعی و سیاسی فقیهان و عالمان اسلامی در همه اعصار و زمان ها تصریح دارد.
به طور طبیعی پذیرش مسئولیت های اجتماعی و سیاسی از طرف علمای آگاه و مبارز اسلام ـ در هر دو مقطع پیش از مبارزه با ستمگران و پس از پیروزی بر آنها با تشکیل حکومت جدید ـ با رنج و سختی های طاقت فرسا و تا مرز زندان و تبعید و شهادت توسط دشمنان مستقیم و مخالفت و تخریب توسط دوستان ناآگاه و ترور شخصیت و بهره برداری های سیاسی منافقان زیرک همراه می باشد و به این ترتیب « مسئولیت پذیری در طوفان سهمگین حوادث و هجوم سیل های بی امان تحقیر و تخریب » کار بسیار بزرگی است که از هر کس برنمی آید که در این راه باید از قربانی شدن آبرو و حیثیت باک و هراس نداشت و نه تنها از جان و مال مایه گذاشت و شهادت را با آغوش باز پذیرفت بلکه از هیچ دروغ و تهمت و فحش و ناسزا و تخریب و لگدمال شدن همه اندوخته های « آبرویی » در سال های مدید ترس و خوف نداشت .
حضرت امام خمینی در رهنمودهای ژرف و راهگشای خود برای امروز و هر روز جامعه اسلامی ابتدا به اصل ضروری مسئولیت پذیری علمای دین ـ که با پشتوانه ای بزرگ از تعالیم و آموزه های دینی همراه می باشد ـ اینگونه تصریح می نماید :
« روحانیت کشور ایران فقط به خطابه و وعظ و ذکر مسائل روزمره اکتفا ننموده است و با دخالت در مهم ترین « مسائل سیاسی کشور خود و جهان » توانسته است « قدرت مدیریت روحانیت اسلام » را به نمایش بگذارد و اتمام حجتی برای همه قائلین به سکوت و سازشکاران بی تعهد و علم فروشان بی عمل باشد . » (۴ )
این رهنمود نمونه ای است از رهنمودهای بی شماری که مسئولیت پذیری اجتماعی و سیاسی علمای اسلام را به صورت یک « اصل » مطرح و تثبیت می نماید و در عباراتی کوتاه دو گروه از عالمان دینی را از هم جدا می سازد. گروه حاضران در عرصه های سخت سیاست و مدیریت با پذیرش مسئولیت های طاقت فرسا و گروهی که خود را کنار می کشند و از تعهدهای اجتماعی و سیاسی می گریزند و در همان حال علم فروشی می کنند و با آن که فاقد عمل هستند و هیچ پشتوانه قابل قبولی از مجاهدات و مبارزات سخت و رنجزا در مسیر تقابل با رژیم ستمشاهی و قدرت های استعماری ندارند و همواره در عافیت و سلامت زیسته اند بر کار صالحان مبارز و انقلابی خرده می گیرند و رویکرد تنگ و سطحی به اسلام و خلاصه کردن این دین جامع و رهایی بخش به احکام عبادی را به صورت نسخه شفابخش تجویز می نمایند!
حضرت امام خمینی سپس به جلوه دیگر مسئولیت پذیری عالمان فکور و مبارز که سختی ها و رنج و مرارت های نهفته در آن می باشد اینگونه اشاره می کنند :
« در هیچ کشور و انقلابی جز انقلاب بعثت و رسالت و زندگی ائمه هدی ـ علیهم السلام ـ و انقلاب اسلامی ایران سراغ نداریم که رهبران انقلاب آنقدر آماج حملات و کینه ها گردند. و این به خاطر صداقت و امانتداری است که در وجود علمای متعهد به اسلام متبلور است . مسئولیت پذیری در کشوری که با محاصره ها و مشکلات اقتصادی و سیاسی و نظامی مواجه است کار مشکلی است . البته روحانیون متعهد کشور ما باید خودشان را برای فداکاری های بیشتر آماده کنند و در موقع لزوم و ضرورت از آبرو و اعتبار خود برای حفظ آبروی اسلام و خدمت به محرومان و پابرهنگان استفاده کنند . » (۵ )
حضرت امام خمینی در این سخنان فضای مسموم و زهرآگین آمیخته با حرکت ها و فعالیت های افراد و گروه های مختلف از دوست و دشمن علیه اصل مسئولیت پذیری سیاسی علمای انقلابی و مبارز را می نمایانند و به این واقعیت اشاره می کنند که اولا حملات و کینه های شدید عناصر و جریان ها و احزاب علیه شخصیت هایی که در کادر رهبری انقلاب و اداره کشور قرار دارند فقط با دوران حیات سیاسی پیامبر اکرم (ص ) و حضرت علی (ع ) و ائمه هدی (ع ) قابل تطبیق است که با تهاجم های شدید معاندان همراه بود و آنان نمی خواستند چهره های منور و شخصیت های جامع و مطهر و تاثیرگذاری همچون نبی اکرم (ص ) و امام علی (ع ) و سایر امامان معصوم (ع ) بر مصدر امور قرار گیرند و زمامداری و مدیریت کلان سیاسی سرزمین های اسلامی را ساماندهی کنند. در دوره خلافت و رهبری پیامبر اکرم (ص ) جریان نفاق با عملکردهای عبدالله بن ابی و سایر عناصر و نیز تشکیل مسجد ضرار برای توطئه علیه پیامبر(ص ) و حتی نقشه قتل آن حضرت نمونه ها و مصداق هایی از کینه ها و عداوت ها و حملات و تخریب هایی بود که علیه رسول خدا(ص ) مدیریت می شد. در دوره حکومت علی (ع ) مثلثی متشکل از سه جبهه معاند و کینه توز « قاسطین مارقین ناکثین » شدیدترین حملات علیه شخصیت والای امیرمومنان (ع ) با نشر دروغ و تهمت و به کارگیری مکر و نیرنگ و فتنه را سازماندهی کردند و اصحاب و یاران صدیق امام (ع ) نیز در مسیر حملات و فتنه ها و جنگ و درگیری های این سه جبهه قرار گرفتند.
در انقلاب اسلامی که تداوم انقلاب و نهضت مقدس پیامبر اکرم (ص ) می باشد و در صدد استقرار احکام و قوانین الهی در ابعاد گوناگون برآمده است همین تحرکات و فضاسازی ها و عنادورزی ها در قالب ها و شیوه های جدید و مبتنی بر آخرین یافته های دنیای استعمار در ایجاد فتنه های داخلی توسط ستون پنجم خود به ظهور و بروز درآمد و شخصیت هایی که تحت رهبری های پیامبرگونه امام خمینی بار اصلی همه مشقت ها و مرارت های نهضت را بر دوش می کشیدند و می کشند در معرض شدیدترین حملات و شایعات و تهمت ها و هتک حرمت ها قرار گرفته و می گیرند.
این از مشخصه های « اسلام ناب محمدی (ص ) » است که یاران و سربازان فداکارش را از میان علمای سخت کوش و شجاع و بی هراس برمی گزیند و این از ویژگی های فقیهان و عالمان آزاداندیش و دلسوخته اسلام است که در هیچ شرایطی حاضر نیستند از راه خدا و آرمان های الهی و ایثار و فداکاری تا مرز اهدای سر و جان و ریختن آبروی خود کناره گیری کنند.
در سخنان شهید مظلوم آیت الله بهشتی تامل کنیم که چگونه پذیرش رنج و سختی های ناشی از فضاسازی های آمیخته به دروغ و تهمت و نیرنگ علیه خود و یارانش را در مسئولیت پذیری های اجتماعی و سیاسی به منظور پاسداشت اسلام و انقلاب و نظام بر زندگی راحت و آسوده تهی از آسیب و زیان های شخصیتی و آبرویی ترجیح می دهد :
« اگر روحانی می خواست جنت مکان زندگی کند بهتر نبود که بعد از پیروزی انقلاب بگوید : « خیلی خوب افتخار پیروزی انقلاب را که همه برای ما هم سهمی قائل هستند و به ما هم از این افتخارات سهم بالایی می دهند پس برویم کنار که همچنان جنت مکان و خوش نام بمانیم خیال می کنید که روحانیون این کار سرشان نمی شد!»(۶)
و نیز در سخنان آیت الله هاشمی رفسنجانی که همچون شهید بهشتی و در جبهه واحد علیه اسلام التقاطی اسلام شاهنشاهی و اسلام غربی و آمریکایی مبارزه می کرد و هم اینک تداوم دهنده راه آن شهید والامقام است و در معرض تهاجم این سه اسلام ! تامل روا داریم و ضایعات مسئولیت پذیری سیاسی در طوفان حوادث و ترجیح شرائط سخت بر شرایط آسان و عافیت جویانه را به نظاره بنشینیم :
« ما جایز نمی دانیم که میدان را برای حریف خالی بگذاریم و مثل بعضی از همراهان سابق قیافه بی طرف بگیریم و به اصطلاح جنت مکان و بی آزار و زاهد جلوه کنیم . به خاطر حفاظت از خط اسلامی انقلاب در صحنه می مانیم و از مشکلات مخالفت ها و تهمت ها نمی هراسیم . » (۷ )
حضرت امام خمینی در رهنمودهایی که از نظر گذشت ضمن تاکید فراوان بر مسئولیت پذیری سیاسی روحانیت و نیز ضرورت آماده بودن علمای متعهد و مدیر و کارآمد نظام برای فداکاری بیشتر و استفاده از آبرو و اعتبار خود برای حفظ آبروی اسلام و خدمت به جامعه به کارنامه موفق و درخشان مدیریت سیاسی شخصیت های روحانی اینگونه اشاره می کنند :
« من امروز بر این عقیده ام که مقتدرترین افراد در مصاف با آن همه توطئه ها و خصومت ها و جنگ افروزی هایی که در جهان علیه انقلاب اسلامی است معلوم نبود موفقیت بیشتری از افراد موجود به دست می آوردند.»(۸)
حضرت امام خمینی سپس مجموعه روحانیت را مخاطب قرار می دهد و از علمای متعهد و دردآشنا و فعال در مسیر صیانت از اسلام و انقلاب و نظام می خواهد که هرگونه اختلاف و تنازع و تفرقه را رها سازند و وحدت و اقتدار خود را که عامل اساسی و اولیه پیروزی نهضت و مدیریت توانمند سیاسی روحانیت می باشد پاسداری و محافظت نمایند. همچنین حضرت امام خمینی هشدار می دهند که اگر تشتت و اختلاف در حوزه ها و بین علمای اسلام ریشه کن نشود حاصل تلخ آن روی کار آمدن روحانیت غیرمتعهد و مخالف با انقلاب خواهد بود. امام خمینی خطاب به علمای اسلام به صورت پرسش و استفهام درباره روی کار آمدن روحانیون عافیت طلب در اثر تنازع بین روحانیون دلسوز و متعهد و انقلابی چنین می فرماید :
« آنها که در طوفان پانزده سال مبارزه قبل از انقلاب و ده سال حوادث کمرشکن بعد از انقلاب نه غصه مبارزه و نه غم جنگ و اداره کشور را خورده اند و نه از شهادت عزیزان متاثر شده اند و با خیالی راحت و آسوده به درس و مباحثه سرگرم بوده اند می توانند در آینده پشتوانه انقلاب اسلامی باشند ! » (۹ )
اگرچه در متن این نوشتار و با توجه به دیدگاه های حضرت امام خمینی نتایج به دست آمده مشخص است لکن لازم است این نتایج را برای تامل مجدد به طریق ذیل مرور کنیم :
مسئولیت پذیری سیاسی توسط علمای اندیشمند مدیر کاردان و متعهد و انقلابی یک ضرورت حیاتی و متناسب با ماهیت انقلاب و نظام اسلامی و اهداف و آرمان های متعالی آن می باشد.
روحانیت انقلابی قدرت مدیریت خود را نمایانده است و با پرداختن به امور و مسائل سیاسی داخلی و خارجی و کسب توفیق در متجلی کردن نظام سیاسی و حکومتی اسلام حجت را برای روحانیون قائل به سکوت و سازشکاران بی تعهد و علم فروشان بی عمل تمام کرده است .
مسئولیت پذیری سیاسی روحانیت انقلابی با حملات فضاسازی های مسموم تخریب ها و هتک حرمت ها همراه بوده و هست که دشمنان خارجی و عوامل و ایادی داخلی آنان « بیدار » هستند و دوستان و مدعیان دیانت در « خواب » به سر می برند!
علمای متعهد و شخصیت های موثر نظام باید آبروی خویش را در مسلخ تهاجم های سنگین علیه شخصیت فکری و معنوی و اجتماعی و سیاسی خویش به نفع اسلام و انقلاب و نظام قربانی کنند چنان که تاکنون کرده اند و از هیچ چیز و هیچ کس نهراسند چنان که تاکنون نهراسیده اند.
تجربه مدیریت سیاسی شخصیت های روحانی در طول دوران سخت و نفس گیر پس از پیروزی انقلاب و در گردنه های صعب العبور و فراز و نشیب های حوادث و توطئه های سنگین و مهیب موفق بوده است .
پرهیز از اختلاف و تنازع در میان مراکز حوزوی و مدیریتی و هر عرصه و صحنه از فعالیت و نقش آفرینی علمای متعهد یک ضرورت حیاتی و یک نیاز بنیادی می باشد و موجب تداوم نقش کارآمد اندیشمندان اسلامی و علمای مدیر و سائس می گردد.
تفرقه و تشتت خطرات و آفات بزرگی می آفریند که تلخ ترین و وحشتناک ترین آنها روی کار آمدن روحانیت غیرمتعهد و عافیت طلبان و سازشکاران است هم آنان که حاصل و ثمره سال های سخت و طولانی و رنجزای مبارزات امام خمینی و روحانیت انقلابی را به تاراج می دهند و اسلام آمریکایی و حکومت اسلامی آمریکایی را جایگزین اسلام ناب محمدی (ص ) و حکومت مبتنی بر تعالیم و قوانین جامع آن می کنند.
ــــــــــــــــــــــــــــــــــــ
پاورقی :
۱ ـ اصول کافی ج ۱ ص ۵۴
۲ ـ همان مدرک ص ۴۲
۳ ـ الحیاه ج ۲ ص ۴۸۵
۴ ـ صحیفه امام موسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی ج ۲۰ ص ۳۳۶
۵ ـ همان مدرک ج ۲۱ ص ۹۷
۶ ـ ولایت رهبری روحانیت ص ۳۲۰ نقل از جفای دوستان اکبر مظفری نشر شاکر ص ۲۸
۸ ـ پیام امام به روحانیت ۱۳۶۷ ۱۲ ۳ صحیفه امام ج ۲۱ ص ۲۸۳
۹ ـ همان مدرک ص ۲۸۷
« مسئولیت پذیری » در طوفان سهمگین حوادث و هجوم سیل های بی امان تحقیر و تخریب کار بسیار بزرگی است که از هر کس برنمی آید که در این راه باید از قربانی شدن آبرو و حیثیت باک و هراس نداشت و نه تنها از جان و مال مایه گذاشت و شهادت را با آغوش باز پذیرفت بلکه از هیچ دروغ و تهمت و ناسزا و لگدمال شدن همه اندوخته های « آبرویی » در سال های مدید ترس و خوف نداشت .
این از مشخصه های « اسلام ناب محمدی (ص ) » است که یاران و سربازان فداکارش را از میان علمای سخت کوش و شجاع و بی هراس برمی گزیند و این از ویژگی های فقیهان و عالمان آزاداندیش و دلسوخته اسلام است که در هیچ شرایطی حاضر نیستند از راه خدا و آرمان های الهی و ایثار و فداکاری تا مرز اهدای سر و جان و ریختن آبروی خود کناره گیری کنند .
حضرت امام خمینی از علمای متعهد و دردآشنا و فعال در مسیر صیانت از اسلام و انقلاب و نظام می خواهد که هرگونه اختلاف و تنازع را رها سازند و وحدت و اقتدار خود را که عامل اساسی و اولیه پیروزی نهضت و مدیریت توانمند سیاسی روحانیت می باشد پاسداری و محافظت نمایند. همچنین هشدار می دهد که اگر تشتت و اختلاف در حوزه ها و بین علمای اسلام در هر جایگاه و عرصه ریشه کن نشود حاصل تلخ آن روی کار آمدن روحانیت غیرمتعهد و عافیت طلب و مخالف انقلاب خواهد بود.
