امام رضا علیه السلام میفرماید:
« لا یستکمل عبد حقیقه الایمان حتی تکون فیه خصال ثلاث: التفقه فی الدین و حسن التقدیر فی المعیشه، و الصبر علی الرزایا (1) ؛ تا سه خصلت در انسان نباشد، حقیقت ایمان او کمال نباید: ژرف شناختن دین، اندازه داشتن در زندگی و پایداری در مصیبتها.»
از شاخههای اصل محدودیت در مصرف، تقدیر در (معیشت) زندگی است. این اصل، در کلمات پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله و امامان علیهم السلام فراوان آمده است، و به معنای اندازه داشتن در هزینه، و حساب کردن امور زندگی، و برقراری هماهنگی میان نیازها و چگونگی برآورد آنها است؛ یعنی رعایت اصل حیاتی نظم و انضباط اقتصادی است. این اصل از برنامههای اساسی اقتصادی و تربیتی در اسلام است. افراد جامعه اسلامی باید دارای تربیتی اقتصادی باشند، و زندگیشان برنامه داشته باشد، و مصرف مواد و کالاها باید در چهارچوب محاسبه و مدیریت انجام گیرد.
اهمیت این بعد از تربیت، در اینست که نظام اقتصادی حاکم بر حیات فرد و جامعه، اگر با اندازهداری و محاسبه باشد، زمینهای سازنده برای رشد مادی و معنوی افراد خواهد بود و سبب میشود تا از امکانات و نیروها به موقع و به اندازه بهرهبرداری شود، و از هرز رفتن توان و فکر و سرمایههای انسانها جلوگیری به عمل آید. زندگی بی حساب و فاقد محاسبه و اندازهداری، تعادل و هماهنگی لازم را ندارد و با وجود صرف نیرو و سرمایه فراوان، بازدهی بسیار اندک خواهد داشت و در نتیجه امکانات و نیروها هرز میرود، و استواری و پایداری حیات فرد و جامعه دچار مخاطره میگردد.
اصل «تقدیر در معیشت» ، به رعایت حدود لازم و پیروی از حد میانه و دوری از اسراف میانجامد. این اصل، با توجه به زبانی که در حدیث امام رضا علیه السلام و دیگر احادیث به کار رفته، و به صورتی کلی و قانونمند بازگو شده است، همه مراحل تکلیفی را در همه ابعاد زندگی در برمیگیرد. دوری از اسراف، تبذیر، و تضییع و فاسد کردن مواد و کالاها را نیز شامل میگردد. مراحل نهایی و تکامل یافته مصرف را که حذف زواید و امور غیر ضروری است، تضمین میکند. این اصل هم چنین در قلمروی گسترده برنامهریزیهای اقتصادی نیز جریان دارد. برنامهریزی اقتصادی و نظام تولید و توزیع باید با تقدیر و محاسبه انجام گیرد. تولید هر کالا باید با اندازهگیری و محاسبه باشد تا مقدار توان و کارایی که از آن کالا منظور بوده با ترکیب موادی که در آن به کار رفته است، هماهنگ باشد.
پینوشت:
1ـ تحف العقول، ص 329 .
منبع: کتاب امام رضا علیه السلام؛ زندگی و اقتصاد ؛ محمد حکیمی